ظرفیت‌های «توسعه دریامحور» ایران در حوزه تجارت، بنادر و کشتیرانی
توسعه دریامحور در ایران با توجه به موقعیت فوق‌العاده استراتژیک، نوار ساحلی طولانی در شمال و جنوب و دسترسی به آب‌های آزاد از ظرفیت بسیار بالایی در حوزه تجارت، بنادر و کشتیرانی برخوردار است و می‌تواند رونق اقتصادی کشور را رقم بزند.
به گزارش هوکا نیوز به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی از سازمان بنادر و دریانوردی، حدود یک سوم مرزهای کشور را مرزهای آبی دریایی تشکیل می‌دهد، بنابراین نمی‌توان به امر فعالیت‌های بندری و کشتیرانی بی‌توجه بود زیرا برای کشوری که مرزهای طولانی آبی دارد و دسترسی به آب‌های آزاد امکان‌پذیر است، رونق کشتیرانی و تجارت دریایی امری ضروری به شمار می‌رود؛ از این رو باید به نقاط ضعف و قوت این بخش توجه کامل داشت و با برنامه‌ریزی صحیح از جایگاه واقعی خلیج فارس و دریاهای عمان و خزر به بهترین شکل بهره برد.
افزایش سهم دریا از تولید ناخالص داخلی با توجه به سیاست دریا محوری باید از مهمترین دل مشغولی‌های مسئولان نظام باشد که با برنامه‌ریزی می‌توان به اهداف ترسیم شده، دست یافت.
سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مثل اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است اما این رقم در ایران با وجود بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی عدد قابل توجهی نیست و این در حالی است که ظرفیت‌های عظیمی برای ترانزیت کالای کشورهای آسیای میانه از بنادر ایران وجود دارد اما این ظرفیت به طور کامل استفاده نمی‌شود.
در حال حاضر بیش از ۹۳ درصد جابه‌جایی کالا از طریق دریاها و راه‌های آبی صورت می‌گیرد و با توجه به ماهیت داخلی و بین‌المللی این نوع از حمل و نقل و قرار گرفتن کشتی، مسافر و کالا در معرض حوادث قهری مانند بلایای طبیعی و خطاهای انسانی، بدون شک خسارات گوناگون بر افراد، کشتی و کالا محتمل است و با این حال خسارات آن، بسیار کمتر از حمل و نقل زمینی و هوایی است.
امروزه صنعت حمل و نقل دریایی موضوع توسعه پایدار (توسعه دریامحور) شمرده می‌شود و به همین علت است که حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار دریانورد در جهان به این فعالیت اشتغال دارند.
بر اساس این گزارش که از سوی معاونت مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تهیه شده ، آمده است: برای توسعه فرهنگ دریانوردی به برنامه‌های انگیزشی در بین جوانان و مسائل زیست محیطی دریایی باید بیش از پیش توجه شود و باید خاطرنشان کرد که بزرگترین مشکل بخش تجارت و کشتیرانی ایران در حال حاضر تحریم‌های بین‌المللی است این امر موجب شده که برخی از کشورها از حضور دریانوردان ایرانی در خشکی جلوگیری کنند و از آنجا که ایران در همه استان‌های ساحلی شمالی و جنوبی، دارای بنادر یا قابلیت‌های توسعه بندری است، بنابراین توجه به فعالیت‌های بندری و تجاری باید با شتاب بیشتری مورد توجه قرار گیرد.
تجارت و کشتیرانی در خلیج فارس
اهمیت تجارت دریایی و کشتیرانی در کشورهایی که نعمت دسترسی به آب‌های آزاد دارند بر کسی پوشیده نیست و اهمیت خلیج فارس هم از این نظر برای کشورهای منطقه و ابر قدرت‌ها به ویژه آمریکا از دیر باز مشخص بوده است. از سوی دیگر افزایش حجم تجارت خارجی غیرنفتی و گسترش زیرساخت‌های بنادر خلیج فارس به همراه توسعه ظرفیت، نقش حیاتی را در رشد و چشم انداز اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس، بازی می‌کند.
گزارش‌های ارائه شده از حجم تجارت در بنادر خلیج فارس نشان می‌دهد که این منطقه از قدرت‌های برتر تجارت دریایی به شمار می‌رود.
ایران دارای بنادر مختلفی در استان هرمزگان، استان خوزستان و استان بوشهر در حاشیه خلیج فارس است و این بنادر از اهمیت بسیار بالایی برای رونق اقتصادی کشور برخوردار هستند. بنادر استان هرمزگان باید بتوانند با بنادر جنوبی خلیج فارس از جمله بنادر کشورهای قطر و امارات رقابت کنند و بندر شهید رجایی که مهمترین بندر تجاری کشور در خلیج فارس است باید با سرعت بیشتری گسترش و توسعه یابد چرا که این بندر حرف اول فعالیت‌های کشتیرانی و تجاری یران در خلیج فارس را می‌زند و باید بدانیم که بندر شهید رجایی به عنوان پایگاه حمل و نقل دریایی ایران وجهه بین المللی دارد و از سایر خطوط حمل و نقل دریایی کشور متمایز است.
ایران از موقعیت مناسب جغرافیایی در اتصال کشورهای آسیایی به اروپایی برخوردار است و می‌تواند به عنوان متصل کننده دریای مدیترانه به خلیج فارس باشد؛ کوتاهی مسیر و فراهم بودن زیرساخت‌های حمل و نقلی، می‌تواند ایران را به عنوان بارانداز منطقه قرار دهد و اگر بخواهیم بدون نفت اقتصاد کشور را اداره کنیم، باید از منابع مردمی و مشارکت‌های بخش خصوصی در توسعه بنادر و کشتیرانی بهره ببریم و بدانیم که یکی از راه‌های جذب سرمایه‌گذاری و افزایش سوددهی، آزادی قوانین و اصلاح قوانین مالیاتی در بخش سرمایه‌گذاری است،ریرا بسیاری از پروژه‌ها را نمی‌توان با اعتبارات و بودجه‌های دولتی انجام داد و باید فضای مناسبی برای تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری، فراهم شود.
در مورد وضعیت بنادر استان خوزستان در شرایط کنونی باید بدانیم بنادر این استان در موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد در شمال خلیج فارس قرار گرفته‌اند و در حال حاضر به گواه رشد عملکرد سال‌های اخیر اقتصادی، اقتصادی‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر ترانزیت کالا از آب‌های جنوب به سمت کشورهای اروپای شرقی از طریق گذر از کشور ترکیه و حوزه قفقاز به شمار می‌روند.
در صنعت حمل و نقل که یکی از مهمترین حلقه‌های زنجیره تامین کالا محوری‌ترین اهرم‌های رشد اقتصادی کشورها در جهان امروز به شمار می‌رود، کاهش هزینه‌های تمام شده کالا در گرو کاهش هزینه‌های حمل به ویژه در بخش جاده‌ای است که باید به آن توجه شود.
در مورد وضعیت بنادر و کشتیرانی استان بوشهر نیز باید خاطرنشان کرد که استان بوشهر یکی از استان‌های بسیار مهم و استراتژیک کشور تاکنون توانسته است گام‌های بلندی را در مسیر توسعه بردارد. توسعه صنعتی شامل صنایع مختلف نفت، گاز و پتروشیمی، صنایع دریایی، صنایع سیمان، صنایع انرژی بر و صنایع مختلف تولیدی در قالب شهرک‌های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، تجاری و صنعتی بوشهر و رونق تجارت و بازرگانی از طریق گمرکات این استان رشد سرمایه‌گذاری را در پی داشته است.
در حال حاضر مهمترین بنادر استان بوشهر شامل بندر بوشهر، بندر گناوه، بندر دیلم، بندر ریگ، بندر خارک، بندر دیر، بندر کنگان، بندر نخل تقی، بندر عسلویه و بندر عامری است که نقش مهمی در اقتصاد استانی و کشوری دارند.
وضعیت بنادر و کشتیرانی دریای عمان
کشورهای ایران و پاکستان در شمال و کشورهای عمان و امارات در جنوب دریای عمان قرار دارند و طول ساحل ایران در امتداد دریای عمان از خلیج گواتر تا بندرعباس ۷۸۴ کیلومتر است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر است و این مسافت نیمی از سواحل جنوبی ایران را تشکیل می‌دهد و عمق این دریا در اطراف چابهار حدود ۳۳۹۸ متر است و هرچه به سوی غرب پیش برویم عمق آن به سرعت کم می‌شود تا جایی که در نزدیکی تنگه هرمز به ۷۳ متر می‌رسد.
بنادری چون جاسک، چابهار و گواتر در دریای عمان قرار دارند که بیانگر رونق بازرگانی و دریانوردی این منطقه است اما توسعه بندر چابهار در حاشیه آن از اهمیت خاصی برخوردار است؛ این بندر به علت موقعیت استراتژیک و دستیابی به آب‌های آزاد بین المللی، جایگاه ویژه‌ای در مبادلات تجاری ایران با سایر کشورهای منطقه دارد. از سوی دیگر این بندر به علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه در آینده نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور، اهمیت ویژه‌ای در ترانزیت کالا خواهد داشت.
همچنین این بندر به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان به شمار می‌رود و در کریدور شمال-جنوب نقش مهمی ایفا خواهد کرد. در عین حال این بندر در مسیر ترانزیتی شرق-غرب قرار گرفته و از فوریت‌های مختلف اقتصادی و جغرافیایی در زمینه ترانزیت و ترانشیپ است؛ بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده است به دلیل استقرار در کنار دریای عمان از دیرباز کانون داد و ستد، تجارت و دریانوردی بوده است.
وضعیت بنادر دریای خزر
در سواحل دریای خزر بنادر فراوانی وجود دارند که مهمترین و معروف‌ترین آنها شامل بندر انزلی، بندر نوشهر، بندر امیرآباد، بندر گز و بندر فریدون کنار است.
بندر انزلی بزرگترین و اولین بندر شمالی کشور در حاشیه دریای خزر است و ی قرون متمادی راه مهم ارتباط اقتصادی با تمدن مشرق و مغرب زمین محسوب می‌شود. بندر نوشهر نیز دیک‌ترین بندر به پایتخت ایران به شمار می‌دهد و مجهز به خطوط هوایی است. بندر ترکمن نیز در غربی‌ترین نقطه استان گلستان و در ساحل دریای خزر قرار دارد و در ۱۰ کیلومتری بیابان‌های ترکمنستان و در ساحل دریاست و جزیره زیبای عاشوراده و اسکله تاریخی آن از جلوه‌های گردشگری این شهرستان به شمار می‌رود.
بندر امیرآباد یکی از بزرگترین بندرهای در حال توسعه شمال ایران است که در کرانه جنوبی دریای خزر قرار گرفت و در ۵۱ کیلومتری شمال شرقی شهرستان ساری قرار دارد. بندر گز در غرب استان گلستان و در ۴۲ کیلومتری شهرستان گرگان و در سواحل دریای خزر قرار گرفته و از شمال به خلیج گرگان و جزیره میانکاله، از شرق به کردکوی و از غرب به گلوگاه و بهشهر و از جنوب به نواحی جنگل‌های کوه‌های جهان مورای رشته کوه البرز، محدود شده است.
بندر فریدون کنار نیز علاوه بر آنکه به عنوان یک بندر پشتیبان در کنار سایر بنادر فعالیت دارد از محوطه مناسبی برای توسعه انبارداری کالا نیز برخوردار است و به عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی مهمترین بندر حاشیه دریای خزر در ایران به شمار می‌رود که ظرفیت بالایی برای سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی فراهم کرده است.
سالانه چند هزار فروند کشتی در جنوب دریای خزر تردد می‌کنند که نشان از جایگاه اقتصادی این دریا برای کشورهای حاشیه آن دارد، بنابراین توجه به نقش دریای ایران و نقش ترانزیت آن از اهمیت بالایی در برنامه‌ریزی و توسعه بنادر برخوردار است.
با توجه به این مطالب، داشتن سواحل دریایی در شمال و جنوب می‌تواند توجه به توسعه دریامحور ایران را بیش از پیش برای مسئولان ضروری سازد و هرچند شرایط تحریم فعالیت‌های کشتیرانی ایران را در دریای خزر برای ترانزیت کالاهای کشورهای آذربایجان، ترکمنستان و سایر کشورهای حاشیه خزر را با مشکل روبرو ساخته است اما در آینده باید ایران با تعدیل تحریم‌ها از طریق دیپلماسی فعال، وارد مشارکت ترانزیتی به ویژه در بخش انرژی در دریای خزر شود و برای آنکه شاهد لزوم توجه ایران با چشم اندازی به کشورهای واقع در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و حاشیه دریای خزر باشیم، باید بتوانیم نقش ترانزیتی برای این کانون‌ها ایجاد کنیم و در عین حال به مولفه‌های خاص منطقه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و...توجه کنیم.
توسعه حمل‌ونقل؛ اصلی‌ترین سیستم توسعه همه جانبه در کشورها
نقش صنعت حمل و نقل دریایی در تبادلات تجاری بین المللی و پیشرفت سریع و روند رو به رشد این صنعت به جایگاهی رسیده که توسعه حمل و نقل به عنوان اصلی‌ترین سیستم توسعه همه جانبه در کشورها شناخته شده است و در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد جابه‌جایی کالای کشور از طریق دریاها و راه‌های آبی صورت می‌گیرد.
با توسعه بنادر و کشتیرانی کشور، رشد کارآفرینی ملی، توسعه ملی و منطقه‌ای و ظرفیت‌های بی‌نظیر اشتغال زایی فراهم خواهد شد و باید برای آن برنامه جامع تهیه شود زیرا دریا پایه بودن ایران و منابع عظیم دریاهای شمال و جنوب با ارتقاء فناوری در برنامه‌ها و پروژه‌های دریایی و همچنین برطرف ساختن ضعف نیروی انسانی تربیت شده و متخصص کشور می‌تواند اقتصاد ایران را در مسیری قرار دهد که با توجه به درک و اهمیت دریا و تسلط بر آن بتوانیم به بهترین شکل از ظرفیت‌ها و منابع موجود، بهره‌برداری کنیم.
